مبادى معلومات انسان محدود است،

انواع چهارگانه مرگ،

انسان مى‏تواند علم نامحدود حاصل کند،

درخواست رهایی از ادراکات حسی

اللَّه اشترى: برگرفته است از آیه‏ى شریفه: إِنَّ اَللَّهَ اِشْتَرى‏ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ اَلْجَنَّةَ. (خداى تعالى جان و مال مؤمنان را ببهاى بهشت خریده است.)[1]. مفسران مى‏گویند که خرید و معامله بر خدا روا نیست زیرا خریدار چیزى را مى‏خرد که ملک او نباشد و مى‏خواهد که آن را در تملک آرد و خدا مالک جهان است از این رو، آیه‏ى شریفه را از جنس مجاز و تمثیل فرض مى‏کنند بدین معنى که چون بذل جان و مال از سوى مؤمنان، استحقاق ثواب و بهشت مى‏آورد مثل آنست که مالى در برابر بها و ثمنى قرار مى‏گیرد و عوض و معوضى فرض مى‏شود بدین مناسبت، آن را به خرید و معامله تعبیر کرده است. صوفیان گفته‏اند که نفس آرزوکده و بلا خیز است، مال نیز سرمایه‏ى بزه‏مندى و عصیان است خداوند نسبت ملکیت مؤمنان را از این دو سلب کرد زیرا هر دو زیان آور است و بجاى آن چیزى مى‏دهد که سراسر سود است، جنید گفته است حکمت این خریدارى آنست که مؤمنان بر زوال تصرف خود در جان و مال واقف گردند و در خور مجاورت حق شوند، ابو بکر وراق مى‏گوید نفس و مال، وسیله‏ى اداء فرائض و نوافل است و مقصود آنست که مؤمنان بدانند که از خود چیزى ندارند و بعملى که مى‏کنند فریفته نشوند و اعجاب نیاورند. [2]

نجس: در این مورد، اندیشه‏هاى زشت و آلوده بغرض و منبعث از تقلید و تلقین است زیرا ادراک، حکم مدرک و علم، صفت معلوم بخود مى‏گیرد و بنا بر این، علم و ادراک وقتى شریف است که بامرى شریف و گران مایه تعلق گیرد و بر خلاف اگر بامرى خسیس و فرومایه متعلق شود آن علم، حکم معلوم دارد و فرومایه و پست است.

 غضوا عن هوا ابصارکم:برگرفته است از آیهْ شریفهْ«قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى‏ لَهُمْبگو بمؤمنین که چشم خود را از نامحرمان پوشیده و عصمت خود را حفظ کنند و این براى آنها پاکیزه‏تر است»[3] تاویل مولانا آنست که تمامى حواس را از التفات بغیر حق و از خواهشهاى نفسانى نگاه باید داشت.

خُم: در این جا عالم غیب ودریای الهی است ، پر دارش ز خُم : یعنی راههای توجه به دنیا وهوای نفس را ببند تا وجود تو از خُم معنا پر شود. 

ریش او پر باد: یعنی مغرور وخوشحال         

( 2720) آن کوزه چیست همین تن ما است که چون کوزه محدود و محصور است که آب شور و تلخ حواس ما در آن پر شده است.( 2721) بار الها بحق فضیلت آیه شریفه إِنَّ اَللَّهَ اِشْتَرى‏ این کوزه مرا از من بپذیر.( 2722) این کوزه که از پنج حس داراى پنج لوله است آب آن را از هر آلودگى پاک دار.( 2723) تا از این کوزه منفذى بدریا پیدا شده و کوزه ما خاصیت دریا پیدا کند.( 2724) و چون آن را برسم هدیه نزد سلطان برى او را پاک دیده و مشترى شود.( 2725) و بعد از آن آبش بى‏نهایت شده صد جهان را از آب سیراب کند.( 2726) لوله‏ها را ببند و آب از خم پر کن که فرموده قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ ... بگو بمؤمنین که چشم خود را از نامحرمان پوشیده و عصمت خود را حفظ کنند و این براى آنها پاکیزه‏تر است. ( 2727) راستى لایق ریشش که نمى‏دانست این هدیه براى چه کسى است و چنین هدیه‏اى لایق شاهنشاه نیست.(

مقصود مولانا در این ابیات آن است که مبادى معلومات آدمى خواه به اعتبار ظرف و خواه به اعتبار مواد علمى نهایت مى‏پذیرد ولى این کوزه و یا وجود متناهى هر گاه از اغراض نفسانى بوسیله‏ى مجاهدت پاک شود بعلم بى‏نهایت حق و یا دل مرشد اتصال مى‏یابد و حوضک آبى است که بدریا مى‏پیوندد و از پلیدى و آلایش غرض بدور مى‏ماند و آن گاه همان استعداد نهایت پذیر، چنان قدرت و وسعتى حاصل مى‏کند که جهان را به انوار دانش و فروغ معرفت پر مى‏کند و روشنى مى‏بخشد بدلیل آن که دل سالک پس از مجاهدت و موت اختیارى که چهار نوعش فرض مى‏کنند یعنى موت ابیض (تحمل گرسنگى) و موت اخضر (اکتفا بحد اقل پوشش) و موت اسود (بردبارى و تحمل آزار خلق) و موت احمر (مخالفت هواى نفس) تجلى گاه حق مى‏شود، تجلى خدا را نهایت نیست و بدین سبب، علم و معرفت حاصل از آن که کشف است هم نهایت نمى‏پذیرد.